Projekt architektoniczny Izby Pamięci
przy Cmentarzu Powstańców Warszawy na Woli, Warszawa

Lokalizacja i otoczenie

Izba Pamięci przy Cmentarzu Powstańców Warszawy na Woli ma powstać w miejscu o tragicznej wymowie i silnie zdefiniowanym charakterze, wśród mogił ponad 104 tysięcy ofiar Powstania Warszawskiego, pomników oraz wspaniałego drzewostanu.

Aby nie zaburzyć harmonii otoczenia, projekt zakłada lokalizację pawilonu u podstawy skarpy, w zagłębieniu terenu i pobliżu istniejącego zbiornika wodnego. Budynek ustawiony jest prostopadle do szerokiej alei głównej, poprowadzonej równolegle do muru Cmentarza Wolskiego, która stanowi oś założenia nekropolii zaprojektowanej pierwotnie przez Romualda Gutta i Alinę Schotlz. Powściągliwa w wyrazie bryła pawilonu wpisuje się w kontekst, w sąsiedztwie prostokątnych kwater staje się godnym tłem opowieści o tragedii ludzi i historii tego miejsca.

Pawilon jest dobrze skomunikowany z otoczeniem. Dostęp na poziom wejścia do budynku zapewniony jest od strony południowej – ulicy Wolskiej odnowionym łagodnym zejściem biegnącym wzdłuż skarpy; od strony północnej – pomnika Polegli-Niepokonani schodami terenowymi, oraz od strony zachodniej nowymi schodami i przeszkloną windą, usytuowanymi nieopodal wejścia na Cmentarz Powstańców Warszawy przez symboliczną bramę.

Najbliższe otoczenie Izby Pamięci jest starannie zaprojektowane. Jego główną oś stanowi ścieżka biegnąca równolegle do budynku wzdłuż jego wschodniej fasady i zaakcentowana pasmowym oświetleniem w ziemi. Przy ścieżce naprzeciwko głównego wejścia do pawilonu ustawione są moduły Muru Pamięci, na którym upamiętnione będą nazwiska lub pseudonimy osób spoczywających na cmentarzu. Od strony południowej przed budynkiem rozpościera się widok na zbiornik wodny, którego nabrzeże zostało zaaranżowane jako atrakcyjna przestrzeń publiczna. Utwardzony wielopoziomowy placyk nad wodą, mieszczący się wśród drzew i będący dobrze nasłoneczniony zachęca do zatrzymania się w tym miejscu na dłuższą chwilę, nie tylko osoby odwiedzające Izbę Pamięci. W zależności od charakteru przyszłej ekspozycji wejście do pawilonu możliwe jest także od strony zachodniej, bliżej windy. Po tej stronie pawilonu zagłębienie terenu zostało zaprojektowane jako obszerne trawiaste przedpole, którego elementem jest ścieżka wiodąca do budynku oraz przestrzeń zewnętrzna mogąca służyć czasowym wystawom plenerowym.

Koncepcja zakłada również uporządkowanie parku, częściowe przywrócenie lub nawiązanie do przebiegu i kształtu alei przewidzianych w oryginalnym projekcie z 1945 r., z możliwą minimalną ingerencją w istniejący drzewostan.

Architektura

Celem koncepcji architektonicznej Izby Pamięci jest nie tylko zbudowanie pawilonu, który harmonijnie zwiąże się z wyjątkowym otoczeniem, ale również stworzenie odpowiedniej atmosfery. Projekt zakłada stworzenie miejsca skupienia, zadumy, jednocześnie, zachęcającego do spotkań i rozmów. Ważnym elementem kompozycji jest surowa linearna bryła dachu, unosząca się nad wnętrzem pawilonu i wychodząca poza jego obrys, poszerzając granice między tym co w środku, a na zewnątrz oraz jednocześnie chroniąc obejście wokół pawilonu. Dach pokryty jest roślinnością ekstensywną, aby jego obecność w widoku z poziomu cmentarza i parku była tylko zarysowana, łączyła się wizualnie z zielenią terenową i nie dominowała w kontekście całości założenia.

Pawilon podzielony jest na trzy główne strefy funkcjonalne: strefę prezentacyjną, zaplecze oraz toalety, nad którymi znajduje się część techniczna. Wszystkie tworzą czytelny ciąg przestrzenny o zróżnicowanym charakterze. Słupy konstrukcyjne niosące dach wysunięte są na zewnątrz, dzięki temu przestrzeń w środku budynku jest całkowicie elastyczna i pozwala na swobodną aranżację wnętrz.
Fasady najważniejszej reprezentacyjnej przestrzeni ekspozycji są zupełnie przeszklone, ich ciągłość przełamana jest w kilku miejscach za pomocą wolnostojących ścian, które przeszywają przestrzenie i wprowadzają do budynku. Zapoznając się z materiałami prezentowanymi na wystawie, zwiedzający zachowuje jednocześnie stały kontakt wizualny z wyjątkowym miejscem, przestrzeń wewnętrzna i zewnętrzna przenika się poszerzając perspektywę, widoki otwierają się na drzewa, polanę, cmentarz i zbiornik wodny.

Bardzo duży nacisk w projekcie położony jest na kontrolę naturalnego światła. Regulacja jego dopływu odbywa się za pomocą rolet ukrytych w suficie oraz kotar. Przestrzeń ekspozycji doświetlona jest również przez świetliki w dachu, w których przewidziano specjalny system filtrujący nasłonecznienie. Pozioma żaluzja z listew, sterowana automatycznie umożliwia precyzyjne dozowanie światła, blokuje lub przepuszcza wymaganą ilość światła. Dodatkowe tafle szkła powlekanego rozpraszają promienie słoneczne, a odpowiednio dawkowane do potrzeb wystawy światło ożywia wnętrze.

Z lekką i ażurową częścią ekspozycyjną kontrastują masywne, kamienne bryły zaplecza i toalet, przedzielone przejściem w formie przeszklonej szczeliny.

Strefa zaplecza mieści salę edukacyjną zwróconą w stronę zachodnią z otwartym widokiem na zieleń; zaplecze socjalne dla pracownika pawilonu, także w bezpośrednim kontakcie z naturą i osobnym węzłem sanitarnym, oraz pomieszczenie magazynowe na wyposażenie i środki czystości. Wzdłuż korytarza mieszczą się szafki szatniowe zamykane na klucz, przeznaczone do dyspozycji gości Izby Pamięci. Jest to propozycja uzupełnienia programu funkcjonalnego.

Naszą intencją było stworzenie budynku odpowiadającego powadze miejsca, podkreślenie walorów ciekawego otoczenia oraz zachowanie pełnego szacunku dla historycznego założenia. Priorytetem było umiejętne połączenie elementów nowej architektury z cmentarzem, założeniem pomnikowym i parkowym. Dyscyplina konstrukcyjna projektu jest ramą dla naturalnego otoczenia.